A orixe deste Camiño, chamémoslle Sanabrés ou Mozárabe, como itinerario viable cara á tumba do Apóstolo vai da man da Vía da Prata, que ascendía dende o sur de España, e de toda unha serie de pequenas romarías ou peregrinacións cara a tupida rede de mosteiros xurdidos en base á repoboación mozárabe e situados na provincia de Zamora; concretamente no mesmo punto de orixe e trazado por onde hoxe discorre o Camiño.
A escasos catro quilómetros da calzada romana á altura de Granxa de Moreruela está situado o mosteiro cisterciense de Santa María de Moreruela, é o máis antigo de España e foi coñecido ata o ano 1163 como Santiago de Moreruela, nos seus restos aínda se poden admirar a porta e fonte do peregrino.
En Tábara, a 25 quilómetros de Moreruela, existía antes de 1137 o mosteiro mozárabe de San Salvador. O mesmo ocorre en Santa Marta de Tera, poboación que xurdiu da man da abadía de Santa Marta de Riba de Tera. Tamén en Rionegro del Puente, onde aos pés do santuario da Virxe da Carballeda fundouse a Confraría dos Falifos, irmandade aínda vixente, propietaria do actual albergue de peregrinos da localidade e dedicada a “compostura dos malos camiños, para a comodidade dos pobres peregrinos que pasan a Compostela a visitar o templo do Apóstolo Santiago”. A Confraría foi aprobada por Clemente VI (1342-1352), e confirmada por Eugenio IV (1431-1447) e Paulo III (1534 e 1549).
En San Martín de Castañeda, poboación situada sobre o lago de Sanabria, aínda que afastada do itinerario actual, levantouse no século X o mosteiro de Santa María. Xa en Galicia, xunto á Colexiata de Santa María A Real de Xunqueria de Ambía había un hospital de peregrinos, coñecido grazas a uns documentos de 1520.
Tamén hai constancia de hospitais de peregrinos en Verín, Monterrei, Allariz e Ourense. Non hai dúbida de que existiu un itinerario trazado entre todos estes centros relixiosos e que, grazas ás innumerables mostras de hospitalidade que foron atopando os devotos, neste mesmo camiño que utilizaba vías naturais de comunicación converteuse noutro itinerario máis cara a Santiago.
A figura máis antiga coñecida de Santiago con indumentaria de peregrino, do século XII, e situada nunha portada da igrexa de Santa Marta, é unha talla sobrecogedora pola súa beleza, sobriedade e misterio. Por méritos propios converteuse no símbolo do Camiño de Santiago Sanabrés ou Mozárabe e aínda hoxe segue sendo o o seu mellor reclamo. Leva un zurrón decorado cunha cuncha e un cayado na man dereita pero a súa principal forza reside na súa man esquerda, que exhibe a palma a modo de saúdo.
No ano 1993, con motivo da conmemoración do ano xubilar, acuñáronse moedas de cinco pesetas coa imaxe deste apóstolo no anverso.
Séculos máis tarde, no ano 1506, Felipe O Fermoso reuniuse con Fernando O Católico en Remesal, tras viaxar desde Santiago e baixar ata Ourense e Poboa de Sanabria. Aínda que algo próximo no tempo, tendo en conta que a tumba do apóstolo descubriuse no século IX, o primeiro documento importante referente a un peregrino que utilizou o Camiño Sanabrés ou Mozárabe remóntase a 1612.
Nese ano Bernardo de Aldrete, humanista e lingüista, iniciou a peregrinación en Cordoba e, tras chegar a Zamora, foi cara a Poboa de Sanabria a través das comarcas de Alba e Aliste. Nun dos seus textos, traducido ao castelán actual, di así: “Cando chegamos ao lugar de Requejo, primeiro de Galicia, non nevando antes comezou a nevar copiosamente, fomos aprisa ata Lubián, subindo ao porto do Padornelo e fomos con gran présa e traballo pola xistra e neve que ía cubrindo o camiño. Axudounos a guía e tamén as carretas e arrieros que ían pasando o porto, e con esta tormenta pasámolo e chegamos ao Padornelo, que é bo lugar, e subimos o outro porto da Canda da mesma sorte, con gran neve e non menos vento” Este manuscrito atópase no Arquivo da Catedral de Granada.
Tamén existen referencias documentais da viaxe do cóengo sevillano Diego Afastando de Gálvez a mediados do XVIII, foi de Santiago ata Pontevedra, logo a Ourense e baixou ata Castela por Guamil, Laza, Alberguería, Soutoverde, Pereiro e A Canda.
O honrado Concello da Mesta de Pastores, comunmente chamado A Mesta, foi creado en 1273 por Alfonso X o Sabio. Unha das súas funcións era tratar de solucionar os conflitos entre agricultores e gandeiros e para iso establecéronse uns itinerarios concretos que viñeron a chamarse cañadas. Por elas conducíase ao gando entre os pastos de verán e de inverno e, ademais de ser seguros, evitaban que os animais puidesen arrasar zonas de cultivo. Os trazados máis longos e importantes denominábanse Cañadas Reais e a súa anchura era de 75 metros. A estas vías troncais uníanse multitude de cordeis de 37 metros de anchura e veredas de 21 metros.
Do mesmo xeito que a Cañada Real da Vizana, que aproveitaba gran parte da Vía da Prata, o Cordel do Tera utilizaba un trazado xa existente que seguían, entre outros, os peregrinos que se dirixían a Santiago.
O cordel ía desde Benavente cara a Rionegro del Puente, Mombuey, Venda de Cernadilla, Venda da Escoba, Asturianos, Palacios de Sanabria, Remesal, chegando ata as montañas máis aló de Poboa de Sanabria.
Tamén existiu un camiño coñecido como A Brea, que desde Poboa ía cara a Ourense por Allariz.
Os itinerarios de postas eran as vías utilizadas polos correos para a transmisión de noticias e constituían un excelente medio para viaxar. Neles créanse as Casas de Postas, algo así como as mansios nas vías romanas que, situadas a unha distancia regular, servían para descanso dos emisarios. Polos mapas daquela época tense constancia de que cara a 1789 xa había unha vía directa entre Pobóa de Sanabria, A Gudiña, Ourense e Santiago.
Por esta denominación coñécese ao camiño utilizado polos segadores galegos ao comezo do verán para ir traballar a Castela e que lles servía tamén de volta para retornar ás súas casas a finais do verán. Non hai dúbida de que ían pola mesma senda que seguían outros moitos, entre eles os peregrinos. Baixaban aos campos casteláns por Alberguería, Cercedelo, Campobecerros, A Gudiña, Ou Cañizo, A Canda, Lubián, Padornelo e Poboa de Sanabria. Á volta ofrendaban as súas fouces no Santuario da Tuiza, xusto antes de afrontar a subida á portilla da Canda e entrar en Galicia.
O Camiño Sanabrés pode constituír por si só unha alternativa a outros Camiños de Santiago. Entre Granxa de Moreruela e Santiago de Compostela hai 367 quilómetros por Laza, a alternativa máis curta tras A Gudiña. Na realidade, o Camiño Sanabrés ou Mozárabe constitúe unha continuación da Vía da Prata. Ao chegar á localidade zamorana de Granxa de Moreruela, os peregrinos que veñen desde Sevilla ou Mérida seguindo o itinerario da antiga vía romana, teñen dúas alternativas para continuar a Santiago. A primeira é continuar pola Vía da Prata ata Astorga e enlazar co Camiño Francés en dirección a Santiago. A segunda opción, seguida por case todos os camiñantes, é deixar a Vía da Prata e desviarse polo Camiño Sanabrés cara á provincia de Ourense, a través das localidades de Tábara, Santa Marta de Tera, Rionegro del Puente e Poboa de Sanabria.
Unha vez en Galicia continúase polas provincias de Ourense, Pontevedra e A Coruña. A primeira ollada esta alternativa parece supoñer a opción máis curta pero non é así. Desde Sevilla a Santiago, pola Vía da Prata e o Camiño Sanabrés, hai 980 quilómetros. En cambio, pola Vía da Prata e o Camiño Francés son 963 quilómetros.
A Sinalización é boa e non hai apenas puntos negros. En Zamora está sinalizado con frechas amarelas, labor realizado polos Amigos do Camiño de Santiago desta provincia, e con distintas tablillas e mouteiras colocadas fundamentalmente polos concellos.
En Galicia, ademais de frechas, está a clásica mouteira xacobea con indicador de distancia. O traxecto pola provincia de Ourense tamén está decorado polas orixinais esculturas de Nicanor Carballo, que serven de gran axuda ao peregrino.
O longo do camino hai máis dunha vintena de albergues en 367 quilómetros. Exactamente sae unha media dun albergue cada 16 quilómetros. Os de Galicia son mellores pero en cambio están situados a unha distancia maior. Por exemplo, entre A Gudiña e Laza hai que percorrer máis de 34 quilómetros entre albergue e albergue e noutras moitas etapas galegas supérase a cifra media de 16 quilómetros.
O Camiño na Comarca do DEZA
Na comarca do Deza entra ou camiño por Castro Dozon, nesta pequena vila ademáis de farmacia tamen dispon o peregrino dun Bar-Tenda tradicional, asi como un albergue.
Pasa o peregrino polo Alto de Santo Domingo e baixa pola pendente en dirección a Puxallos xa no Concello de Lalin, descendendo polas costas pasa por Pontenoufe atravesando ou río Asneiro, e volve a subir polas empinadas pistas xa na parroquia da Xesta en dirección a estación do tren xa na parroquia de Botos, logo virá Donsión onde poderemos atopar unha taberna e a igrexia de Santa Olaia, atravesamos ou regacho de Cabirtas e chegamos A Laxe, na parroquia de Bendoiro, aí temos un albergue e preto un bar de comidas.
O atravesar a parroquia de Bendoiro atopamos Prado, neste pobo que se conserva case que sen cambios durante moitos anos, podemos atopar farmacia, tendas tradicionais e lugares para un bo comer.
Xa non fondo de Prado e un pouco antes de cruzar ou río Deza, atopamos A Boralla, un lugar con poucas casas que está un pouco antes da nosa queixería Cooperativa HOXE Queixos.
Para atravesar ou río Deza pasaremos pola ponche medieval de Ponte Taboada volvendo a sabir pola parroquia de Taboada xa non Concello de Silleda.
Pasa ou peregrino moi preto dá Igrexa de Santiago de Taboada e metese pola camiño que vai en dirección ou Pazo de Transfontao, este anaco de camiño e moi fermoso porque descorre polas carballeiras dese pazo, chegando ou lugar de Transfontao, aí tamen hai un albergue.
Abandoamos Transfontao polas corredoiras en dirección xa a localidade transdeza de Silleda, onde ou peregrino tamen dispón de varios albergues asi como farmacias, tendas e lugares para comer ou almolzar.
Abandoará o peregrino Silleda en dirección A Bandeira para mais tarde deixar ou Concello de Silleda por Ponte Ulla, xa no Concello de Vedra, cara Santiago de Compostela que xa está moi preto para ou camiñante.
**Fonte: Eroski Consumer revista. Información sobre as 13 etapas do Camiño Sanabrés
